Profesionalno sagorevanje stručnjaka koji rade sa decom

 

Profesionalno sagorevanje, kao pojam, prvi je uveo psihoanalitičar Freudenberger, 1974. godine u Sjedinjenim Američkim Državama (Šečić i sar., 2020). Maslač i saradnici (Maslach et al., 2001) definisali su sindrom profesionalnog sagorevanja kao sindrom depersonalizacije, emocionalne iscrpljenosti i smanjenog ličnog i profesionalnog ispunjenja.

Jedan od prvih znakova profesionalnog sagorevanja je osećaj hroničnog umora, zatim različiti problemi na kognitivnom planu, emocionalne promene, promene u ponašanju i razni telesni simptomi (Garosa et al., 2008). Često se pojavljuje preterana konzumacija alkohola, kofeina, pušenje, preskakanja obroka i dr. (Cooper at al, 2001; prema Družić Ljubotina i Friščić, 2014).

Veliki broj istraživača ističe da je sindrom sagorevanja veoma prisutan u pomažućim profesijama, koje su orijentisane ka različitim vidovima pružanja pomoći drugim ljudima i gde su interpersonalne reakcije od presudnog značaja (Maslach et al., 2001). Veoma bitan faktor za prevenciju profesionalnog sagorevanja je kontrola opterećenja na poslu (dužina kontakta sa klijentima, broj dece u grupi, obim celokupnog posla), jer u takvim uslovima rada dolazi do većeg stresa i njegovog uticaja na osobu koja radi (Maćešić-Petrović i sar., 2011).

Poseban rizik za pojavu stresa i izgaranja na poslu predstavlja postavljanje visokih ciljeva, neracionalni planovi i nerealna očekivanja, kako od sebe i svog rada tako i od okoline (Labus, 2012). 

Cilj istraživanja koje smo mi radili je da se utvrdi osećaj profesionalnog sagorevanja kod stručnjaka koji rade sa decom. Uzorak je činilo 360 ispitanika (vaspitači, nastavnici, učitelji, profesori, psiholozi, pedagozi, defektolozi, socijalni radnici).

Za prikupljanje podataka o sociodemografskim obeležjima je korišćen Opšti upitnik, koji je konstruisan za potrebe ovog istraživanja. Opšti upitnik sadrži podatke o polu, godinama starosti, godinama radnog staža i profesiji. 

Za procenu osećaja profesionalnog sagorevanja korišćena je Skala izgaranja na radu (Work Burnout Scale – Borritz & Kristensen, 2005; adaptacija na srpskom jeziku, Popov, 2009). Ovom skalom se procenjuje stepen fizičkog i psihičkog umora i iscrpljenosti koji osoba doživljava povezano sa svojim radom. Odgovori se daju na skali Likertovog tipa, 1 – nikada, 2 – povremeno, 3 – često, 4 – svakodnevno.

Rezultati su pokazali da su za 12% ispitanika emocionalno iscrpljujuće obaveze na poslu i da se tako osećaju svakodnevno, dok se svaki četvrti ispitanik tako oseća često. Za 10% ispitanika sama pomisao na novi radni dan predstavlja izvor frustracija i osećanja iscrpljenosti. Posao je povremeno emocionalno i fizički iscrpljujući za oko 60% ispitanika. Dok 27% ispitanika nikada ne oseća iscrpljenost ujutro pri pomisli na još jedan radni dan, a 24% ispitanika tvrdi da im posao nikada ne izaziva osećaj frustracije. Njih 17% izjavljuje da nikada ne oseća fizičku iscrpljenost zbog posla i 4% ispitanika nikada ne oseća emocionalnu iscrpljenost zbog posla. Kada je u pitanju slobodno vreme i energija za njegovo provođenje sa porodicom i prijateljima, 24% ispitanika smatra da ima svakodnevno dovoljno energije, 44% da je to slučaj često, a 30% povremeno.

Ovim istraživanjem smo želeli da utvrdimo osećaj profesionalnog sagorevanja kod stručnjaka koji rade sa decom.

Na osnovu rezultata našeg istraživanja možemo uočiti da većina stručnjaka koji rade sa decom imaju visok stepen profesionalnog sagorevanja. Što se tiče upoređivanja rezultata po grupama stručnjaka, uočeno je da defektolozi imaju više vrednosti na Skali izgaranja na radu u odnosu na druge stručnjake koji rade sa decom. 

Profesionalno sagorevanje u pomažućim profesijama je predmet interesovanja velikog broja istraživača, ali ne može se reći da su rezultati različitih istraživanja međusobno kompatibilni. Još uvek nije pronađen jedinstven korpus glavnih uzroka profesionalnog sagorevanja, što nameće potrebu da se ovaj problem sistematičnije istraži.

Sagledavajući problem profesionalnog sagorevanja kod stručnjaka koji rade sa decom, smatramo da je veoma važno da se više pažnje obrati na brigu o mentalnom zdravlju, kao i na kontinuiranu podršku svim stručnjacima tokom rada.

 

Literatura:

1. Šečić, A., Nikolić, M., Jokić, S., i Tadić, D. (2020). Utjecaj hronološke dobi na pojavu profesionalne opterećnosti kod edukacijsko-rehabilitacijskih stručnjaka (str. 551–559). Zbornik radova „Unapređenje kvalitete života djece i mladih”, Udruženje za podršku i kreativni razvoj djece i mladih. 
2. Maslach, C., Schaufeli W., B, & Leiter M., P. (2001). Job burnout. Annual review of psychology, 52, 397-422. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.397
3. Garosa, E., Moreno Jimenez, B., Liang, Y., Gonzales, & J. L. (2008). The relationship between sociodemographic variables, job stressors, burnout and hardy personality in nurses: An exploratory study. International Journal of Nursing Studies, 45(3), 418-427. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2006.09.003 
4. Družić Ljubotina, O., i Friščić, Lj. (2014). Profesionalni stres kod socijalnih radnika: izvori stresa i sagorijevanje na poslu. Ljetopis socijalnog rada, 21(1), 5–32. https://doi.org/10.3935/ljsr.v21i1.10
5. Maćešić-Petrović, D., Kovačević, J., Japundža-Milisavljević, M., i Đurić-Zdravković, A. (2011). Sindrom profesionalnog sagorevanja različitih profesija u obrazovnom procesu. Pedagogija, 66, 29–35.
6. Labus, M. (2012). Sindrom izgaranja kod pomagačkih profesija. [master rad, Univerzitet u Novom Sadu]

 

 

Mia Čarakovac, defektolog-oligofenolog. Masterirala je na Fakultetu za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju Univerziteta u Beogradu. Trenutno radi u specijalnoj osnovnoj školi. Završila je edukacije za različite vrste tretmanskog pristupa, koje svakodnevno koristi u svom radu (Montesori, reedukacija psihomotorike, muzikoterapija, NTC). Tokom višegodišnjeg iskustva prošla je kroz sve oblike primene defektološkog rada – metodičko-obrazovni, praktično-tretmanski, naučni, istraživački, savetodavni, dijagnostički, organizaciono-projektni. Autor je i koautor više naučnih i stručnih radova. U slobodno vreme se bavi sportom i muzikom.