Značaj programa dodatne podrške u funkcionisanju dece/učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom u vrtićkoj/školskoj i široj životnoj sredini

 

Obrazovanje i briga o deci sa smetnjama u razvoju i invaliditetom prošli su kroz istoriju, kako u svetu tako i u Srbiji, kroz nekoliko različitih procesa i faza, od stigmatizacije, diskriminacije i odbacivanja, preko sažaljenja i milosrdnog pristupa, do priznavanja i donošenja propisa u obrazovanju, koji se bazira na obrazovanju i vaspitanje dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom u posebnim obrazovno-vaspitnim ustanovama, odvojeno od ostale dece. U različitim zemljama obrazovanje dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom je različito.

Obrazovna izolacija dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom zamenjuje se politikom inkluzije, koja počinje sa realizacijom i u našoj zemlji. Naime, inkluzivni proces je kontinuirani razvojni proces koji se u mnogim zemljama sprovodi na drugačiji način, kroz različitu praksu. Edukacija dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom realizuje se kroz različite organizacione oblike obrazovanja, od segregacije, preko integracije, do inkluzije. Segregacija podrazumeva edukaciju dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom u posebno izdvojenim grupama, razredima i školama, dok integracija predstavlja oblik obrazovanja u okviru kojeg se deca sa smetnjama u razvoju i invaliditetom edukuju zajedno sa ostalom decom, ali bez adekvatnog prilagođavanja i podrške, dok inkluzivno obrazovanje predstavlja poseban oblik organizovanja nastave i obrazovanja, u kojem se deca sa smetnjama u razvoju i invaliditetom edukuju zajedno sa decom bez smetnji i teškoća, tako da svaki učenik dobije neophodan individualan pristup i adekvatnu podršku kako bi na najbolji mogući način učestvovao u redovnoj nastavi (Viček, 2007).

Sagledavajući sve aspekte inkluzivnog modela obrazovanja, koji obuhvata i realizaciju programa dodatne podrške, postavljaju se sledeća pitanja: koliki je uticaj i značaj programa dodatne podrške deci/učenicima sa smetnjama u razvoju i invaliditetom iz masovnih/tipičnih vrtića/škola, da li su pozitivne promene uočljivije kod dece/učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom koja su duži vremenski period uključena u program podrške / rana stimulacija, koliki je značaj međusektorske saradnje u realizaciji programa dodatne podrške između različitih tipova ustanova obrazovanja: predškolske ustanove, redovnih osnovnih škola i škola za obrazovanje učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom, kao i ustanova iz domena zdravstva i socijalne zaštite? Kako bi se uspešno realizovao višestruki pristup sprovođenja inkluzivnog modela obrazovanja dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom, bilo je neophodno napraviti velike izmene kako bi deca/učenici sa smetnjama u razvoju i invaliditetom mogla funkcionisati u masovnim vrtićima/osnovnim školama. Bilo je potrebno izraditi individualne vaspitne/obrazovne planove, napraviti brojne metodičke inovacije u nastavi gotovo svih oblasti/predmeta, otkriti očuvane potencijale deteta, obezbediti prilagođena nastavna sredstva u zavisnosti od vrste i težine smetnji, otkloniti fizičke/arhitektonske barijere, odnosno pružiti svu potrebnu dodatnu podršku.

Vidovi podrške za decu/učenike sa smetnjama u razvoju i invaliditetom, koje realizuju nastavnici/defektolozi različitih profila, mnogobrojni su i obuhvataju sledeće oblasti: reedukaciju psihomotorike, kognitivni razvoj, logopedski tretman, korektivno-preventivne vežbe i igre, senzorni režim/trening, muzičku stimulaciju, auditorni trening, vizuelni trening, orijentaciju i kretanje, socijalne, praktične veštine i drugo. Realizacija individualnih tretmana / neposrednog rada sa decom/učenicima predstavlja vrstu dodatne podrške čiji je cilj dostizanje optimalnog nivoa razvoja određenih funkcija: psihomotornih, kognitivnih, govorno-jezičkih, auditivnih, vizuelnih, taktilno-kinestetskih, motoričkih, integracije čulnih funkcija, socijalnih i praktičnih veština. Pored podrške deci/učenicima, realizuje se i podrška porodici kroz savetodavan rad i obuku roditelja, pružanje podrške vaspitačima, učiteljima/nastavnicima i stručnim saradnicima pri izboru i prilagođavanju metoda nastave, strategija učenja i specijalizovanih materijala, pružanje pomoći u izradi IVP-a i IOP-a, kroz horizontalno učenje / posmatranje aktivnosti defektologa/logopeda i mentorska podrška, kao i podrška ustanovi kroz uvid u funkcionalnost prostora ustanove, podrška pri izradi plana prilagođavanja prostora deci/učenicima, organizaciji rada, organizovanju stručnog usavršavanja unutar ustanove i tome slično. Uključivanjem deteta/učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom u program dodatne podrške omogućava se pravovremena, efikasna i diskretna stručna podrška u zadovoljenju potreba dece/učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom, radi njihovog što kvalitetnijeg uključivanja u društvenu zajednicu, kao i uključivanja u ustanovu sistema koja na najbolji mogući način i u najboljem interesu deteta/učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom podržava i unapređuje njegov razvoj i učenje.

Rezultati istraživanja su pokazali da su ispitanici iz celokupnog uzorka opazili značajne pozitivne promene u različitim aspektima funkcionisanja dece/učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom, kao efekata uključenosti u program dodatne podrške, kao i znatno umanjenje uticaja postojećih teškoća koje nisu povezivali sa dužinom uključenosti dece/učenika u program. Pored toga, uvideli su veliki značaj uključivanja dece/učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom u program dodatne podrške, ali ne i važnost međusektorske saradnje različitih institucija sistema iz domena obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite.

Sistem dodatne podrške deci sa smetnjama u razvoju i invaliditetom još uvek je u fazi uspostavljanja, sa mnogo nedoumica, izazova i otpora. Kroz ovo istraživanje došli smo do određenih značajnih pokazatelja koji nam ukazuju na važne smernice u daljoj realizaciji i unapređenju programa podrške, a odnose se na sledeće:

• unapređivanje kompetencija roditelja za pun partnerski odnos tokom celokupnog procesa – sagledavajući rezultate istraživanja, može se zaključiti da su roditelji/hranitelji dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom veoma osetljiva društvena grupa, kojoj je potrebna kontinuirana psihosocijalna podrška, kao i primarna edukacija, obuka i savetovanje u radu sa njihovom decom;
• unapređivanje participacije roditelja u procesu potreba deteta, kako tokom izrade tako i tokom realizacije i praćenja IVP-a i IOP-a;
• razvijanje postojećih usluga dodatne podrške, kao i razvoj novih i nedostajućih usluga dodatne podrške – potrebno je ispitati značaj programa dodatne podrške deci/učenicima sa smetnjama u razvoju i invaliditetom iz ugla stručnih lica različitih ustanova, te utvrditi nedostatke i slabosti u realizaciji programa podrške, te ih otkloniti, poboljšati i razvijati;
• razvijanje mreže podrške – veoma je značajno osnaživati međusektorsku saradnju institucija sistema iz domena obrazovanja, zdravstva i socijalne zaštite, koja predstavlja važan faktor poboljšanja kvaliteta rada ustanove, a u skladu sa tim i realizacije programa dodatne podrške. 

 

IZVORI:
Viček, A (2005): Smetnje u učenju, Pedagoški zavod Vojvodine, Novi Sad
Viček, A (2007): Individualizacija i inkluzivni pristup u obrazovanju učenika sa smetnjama u učenju u nižim razredima osnovne škole, Pedagoški zavod Vojvodine, Novi Sad
Grupa autora (2010): Škola na kvadrat- model povezivanja specijalnih i redovnih škola, Save the Children, Beograd
Lazor, M., Marković, S., Nikolić, S. (2008): Priručnik za rad sa decom sa smetnjama u razvoju, NSHC, Novi Sad
Mrše, S., Jerotijević, M. (2012): Priručnik za planiranje i pisanje individalnog obrazovnog plana, Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, Beograd
Radojević, B. I dr. (2014): Deca sa teškoćama-preporuke za procenu i podršku, Familija, Beograd
Stevanović, I., Petrović, M., Čolić, G (2009): Komparativna analiza zakonodavstva u oblasti obrazovanja dece sa smetnjama u razvoju, Centar za prava deteta, Beograd
Farkas, E. i Dečiji fond Ujedinjenih nacija UNICEF (2014): Konceptualizovanje inkluzivnog obrazovanja i njegovo kontekstualizovanje u okviru Misije Unicef-a, Stručni priručnik
Hilton, D (1996): Savetovanje roditelja hronično obolele dece i dece ometene u razvoju, Institut za mentalno zdravlje, Beograd
Hrnjica S. i saradnici (2004): Škola po meri deteta, Institut za psihologiju Filozofskog fakulteta i Save the Children UK, Beograd
Hrnjica S. i saradnici (2007): Škola po meri deteta, Institut za psihologiju Filozofskog fakulteta i Save the Children UK, Beograd
Hrnjica S. i saradnici (2009): Škola po meri deteta 2, Save the Children UK, Beograd

 

 

 

Vesna Vasić, diplomirani defektolog/oligofrenolog, zaposlena u OŠ „6. oktobar” / Školi za obrazovanje učenika sa smetnjama u razvoju i invaliditetom u Kikindi. Već 25 godina radi sa decom/učenicima sa smetnjama u razvoju i invaliditetom (13 godina u nastavi i 12 godina kao odgovorno lice ustanove / direktor). Bila je predsednik Društva za pomoć MNRO Kikinda u periodu od 2000. do 2007. godine, kao i član Komisije za kategorizaciju u periodu od 2001. do 2009. godine.